TAHKİM YARGILAMASI VE UYUŞMAZLIK TÜRLERİ (TİCARİ/ESER/SATIM/SİGORTA/YATIRIM/ENERJİ/DENİZ TİCARETİ/LOJİSTİK)

Türkiyede Tahkim Yargılaması ve Türleri

Tahkim, taraflar arasında doğan uyuşmazlıkların mahkemeler yerine bağımsız ve tarafsız bir hakem veya hakem heyeti tarafından çözümlendiği alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Hem Türkiye'de hem de dünya genelinde tahkimin tercih edilmesinin temel sebepleri arasında gizlilik, hızlılık, esneklik, uzmanlık ve kararların bağlayıcılığı yer alır. Ancak tahkime konu olan uyuşmazlık türleri, hukuki sistemler ve tarafların ihtiyaçlarına göre çeşitlilik gösterebilir.

1. Türkiye'de Tahkimde Uyuşmazlık Türleri

Türkiye'de tahkim, hem ulusal hem de uluslararası uyuşmazlıkların çözümünde kullanılmaktadır. Türk Hukuku'nda tahkim esasları, Türk Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve Milletlerarası Tahkim Kanunu ile düzenlenmiştir. Türkiye'de tahkim yargılamasına başvurulan bazı uyuşmazlık türleri şunlardır:

a) Ticari Uyuşmazlıklar

Şirketler arası sözleşme ihlalleri

Distribütörlük ve bayilik anlaşmazlıkları

Ortaklık sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar

b) İnşaat ve Altyapı Uyuşmazlıkları

İnşaat projelerindeki gecikmeler, maliyet artışları ve kalite sorunları

Kamu-özel sektör ortaklığı (PPP) projelerinden kaynaklanan sorunlar

c) Enerji ve Doğal Kaynaklar Uyuşmazlıkları

Enerji üretim ve dağıtım sözleşmelerinden doğan ihtilaflar

Petrol, doğalgaz arama ve çıkarma faaliyetlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar

d) Sigorta ve Finans Uyuşmazlıkları

Sigorta poliçelerinden kaynaklanan tazminat talepleri

Bankacılık ve finans sektöründeki sözleşme ihlalleri

e) Spor Tahkimi

Sporcular, kulüpler ve federasyonlar arasındaki uyuşmazlıklar

Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) Tahkim Kurulu gibi yerel mekanizmalar

Dünyada Tahkimde Uyuşmazlık Türleri

Uluslararası tahkim, özellikle ticaretin ve yatırımların küreselleşmesiyle birlikte daha da önem kazanmıştır. Dünyada tahkime konu olan uyuşmazlık türleri tahkimin tarihi özellik kazanmasıyla birlikte daha geniş bir yelpazeye yayılmaktadır:

a) Uluslararası Ticari Tahkim

Taraflar arasında sınır ötesi ticari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar

Uluslararası Satım Sözleşmeleri (CISG) kapsamındaki ihtilaflar

Lojistik ve taşımacılık sektöründeki anlaşmazlıklar

b) Yatırım Tahkimi

Devletler ile yabancı yatırımcılar arasındaki uyuşmazlıklar

Özellikle ICSID (Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözüm Merkezi) gibi kurumlar aracılığıyla çözülmektedir

Çoğunlukla enerji, madencilik ve altyapı projeleriyle ilişkilidir

c) Deniz Ticareti ve Taşımacılık Uyuşmazlıkları

Charter party (gemi kiralama) anlaşmazlıkları

Deniz sigortası ve yük taşımacılığına ilişkin ihtilaflar

d) Teknoloji ve Fikri Mülkiyet Uyuşmazlıkları

Yazılım lisans anlaşmaları ve teknoloji transferi

Patent, marka ve telif hakkı ihlalleri

e) Spor Tahkimi

Özellikle CAS (Court of Arbitration for Sport) gibi uluslararası mekanizmalar üzerinden çözümlenen spor uyuşmazlıkları

Tahkimde Uyuşmazlık Türlerinin Özellikleri

Tahkime Elverişlilik: Tahkime konu olacak uyuşmazlıkların genellikle tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği nitelikte olması gerekir. Örneğin, ceza hukuku ve aile hukuku gibi kamu düzenini ilgilendiren konular tahkime elverişli değildir.

Sektörel Uzmanlık: Özellikle teknik bilgi gerektiren inşaat, enerji ve teknoloji gibi alanlarda tahkim, hakemlerin uzmanlıklarından yararlanılmasını sağlar.

Uluslararası Boyut: Dünya genelinde tahkimde New York Konvansiyonu gibi uluslararası anlaşmalar, tahkim kararlarının tanınmasını ve icrasını kolaylaştırmaktadır.

Sonuç olarak;

Tahkim, gerek Türkiye'de gerekse dünya genelinde ticari, teknik ve uluslararası boyut taşıyan uyuşmazlıkların çözümünde etkili bir yöntemdir. Türkiye'de tahkim özellikle inşaat, enerji ve ticari uyuşmazlıklarda tercih edilirken; dünya genelinde yatırım tahkimi ve uluslararası ticari tahkim öne çıkmaktadır. Tahkimin esnek yapısı, taraflara özel çözümler sunması ve kararların bağlayıcılığı ve yargılamanın gizliliği bu yöntemin gelecekte de önemini koruyacağını göstermektedir.

Av. Selcen Bayün

Kurumsal tahkim kurallarına örnek olarak aşağıdaki alan adları üzerinden incelemeler yapabilirsiniz.

Türkiye Barolar Birliği Tahkim Merkezi Kurallarını incelemek için https://tahkim.barobirlik.org.tr/Tahkim-Kurallari

İSTAC İstanbul Tahkim Merkezi Kurallarını incelemek için ise https://istac.org.tr/tr/uyusmazlik-cozumu/tahkim/tahkim-kurallari/

ICC Türkiye TOBB Tahkim Merkezi Kurallarını incelemek için ise https://www.tobb.org.tr/HukukMusavirligi/Sayfalar/TOBBTahkimiveTahkimSozlesmesi.php